Vandaag de dag is de moderne mens de enige overlevende soort binnen het menselijke geslacht op aarde, maar meer dan 45.000 jaar geleden was dit anders. Gedurende zijn geschiedenis heeft Homo sapiens samengeleefd met meerdere andere Homo-soorten, die één voor één zijn uitgestorven. De laatste en misschien wel meest bekende soort is Homo neanderthalensis, die Sapiens tegenkwam tijdens zijn uitbreiding buiten Afrika en zijn verovering van Eurazië.
Neanderthalers bewoonden deze delen van Eurazië al ongeveer 400.000 jaar toen Sapiens, oorspronkelijk uit Afrika, ongeveer 60.000 jaar geleden zijn grote migratie naar het noorden begon. Niemand kon voorzien dat deze menselijke soort, die zo lang ons Europese continent had bewandeld, plotseling 20.000 jaar later zou uitsterven, waardoor er voor Sapiens niets meer in de weg stond.
Wat Leidde tot de Verdwijning van de Neanderthaler?
De plotselinge uitsterving van een soort die zo goed was aangepast aan zijn omgeving gedurende vele honderden duizenden jaren is intrigerend. Het verband met de komst van Sapiens op hun territorium wordt al snel ter discussie gesteld. Heeft de moderne mens mogelijk de ondergang van de Neanderthaler versneld? Er zijn echter geen archeologische bewijzen die wijzen op directe geweldpleging tussen de twee soorten, die gedurende enkele millennia schijnbaar vreedzaam naast elkaar leefden. Er zijn veel aanwijzingen voor hybridisatie, zelfs in onze eigen genen, en het is bekend dat er culturele en technische uitwisselingen tussen de twee soorten hebben plaatsgevonden.
Als Sapiens de Neanderthaler dus niet opzettelijk heeft uitgeroeid, hoe kunnen we dan zijn uitsterven zo kort na hun ontmoeting verklaren? Naarmate het onderzoek vorderde, zijn er verschillende hypotheses naar voren gekomen. Eén hypothese wijst naar de demografische zwakte van de Neanderthaler, die wordt toegeschreven aan een laag geboortecijfer en de effecten van inteelt binnen kleine isolaatgroepen. Een andere hypothese betreft klimaatschommelingen. Toch was de Neanderthaler bijzonder goed aangepast aan koude omgevingen, en zijn fysiologische of sociale kenmerken veranderden niet met de komst van Sapiens.
De Rol van Sapiens
Andere studies wijzen Sapiens meer rechtstreeks aan, die mogelijk nieuwe ziekten heeft geïntroduceerd of voor een verhoogde concurrentie om middelen heeft gezorgd. Deze laatste hypothese lijkt echter onwaarschijnlijk: de totale menselijke populatie was toen uiterst klein, geschat tussen de 25.000 en 40.000 individuen over het hele Europese grondgebied zo’n 45.000 jaar geleden. Toegang tot middelen zou dus geen groot probleem moeten zijn geweest, zelfs niet als de bevolking na de komst van Sapiens zou verdubbelen.
Genetische Verdunning als Oorzaak
De redenen voor de uitsterving van de Neanderthaler zouden dus subtieler kunnen zijn. Volgens de onderzoeker Ludovic Slimak, specialist in Neanderthalers, had een “culturele schok” een bepalende rol kunnen spelen: de komst van Sapiens en zijn diepgaande andere cultuur zou de samenlevingen van de Neanderthalers zozeer hebben ontwricht dat ze geleidelijk zijn verdwenen.
In een recente studie verkent een groep onderzoekers echter een andere route: die van genetische verdunning. Dit idee kwam op bij de ontdekking van bewijs voor hybridisatie tussen Sapiens en Neanderthalers. Maar is deze theorie daadwerkelijk haalbaar? Om deze hypothese te testen, hebben wetenschappers de genetische evolutie van Neanderthalerpopulaties gemodelleerd onder invloed van kruisingen met Sapiens tijdens verschillende migratiegolven. De resultaten, gepubliceerd in Scientific Reports, tonen aan dat Sapiens inderdaad geleidelijk de Neanderthalergenen zou hebben kunnen verdunnen, wat zou hebben geleid tot de volledige uitroeiing van de soort in 10.000 tot 30.000 jaar, zonder dat een externe catastrofe (klimaatverandering, ziekte, enz.) noodzakelijk was.
De auteurs geven echter aan: “Hoewel dit model een potentieel robuuste genetische verklaring biedt, sluit het andere mogelijke bijdragende factoren niet uit die niet zijn meegenomen in onze benadering, zoals omgevingsveranderingen, concurrentie of demografische fluctuaties.”
