In Duitsland is het zo dat wie lid is van een kerk automatisch kerkbelasting betaalt – vaak zonder ooit actief te hebben ingestemd. Maand na maand verdwijnt dit bedrag stilletjes van de loonstrook, verankerd in een systeem dat veel mensen niet meer begrijpen. Terwijl inkomstenbelasting en btw wettelijke verplichtingen zijn, is de kerkbelasting een bijzondere aangelegenheid: wie eruit wenst te stappen, hoeft niets meer te betalen. En dat weten veel mensen niet.
Wat is de kerkbelasting?
Ongeveer 37,6 miljoen Duitsers zijn lid van een Christelijke kerk – zowel protestants als katholiek. Deze leden dragen bij aan de grootste vrijwillige belasting van het land. De kerkbelasting is geen staatsdwang, maar een bijdrage die via de belastingdienst wordt geïnd zodra iemand lid wordt van een religieuze gemeenschap die gebruikmaakt van het Duitse kerkbelasting systeem.
De hoogte van de belasting hangt rechtstreeks af van de inkomstenbelasting. In Beieren en Baden-Württemberg bedraagt het tarief 8 procent, in de overige deelstaten 9 procent. Degene die ongeveer 30.000 euro bruto per jaar verdient, betaalt ongeveer 4.300 euro aan inkomstenbelasting – daarnaast nog tussen de 340 en 390 euro aan kerkbelasting. Het bedrag verdwijnt stilletjes via de maandelijkse loonstrook – geheel automatisch, zonder dat men zelf iets hoeft te doen.
Waar gaat het geld naartoe?
Het geld vloeit naar de kerk, die hiermee pastorale zorg, sociale voorzieningen en onderwijsinstellingen financiert. Kinderdagverblijven, scholen, hospices – zij allen profiteren hiervan. Voor veel gelovigen is dit een zinvolle bijdrage aan de maatschappelijke cohesie. Anderen beschouwen het als een last, vooral als zij geen band meer hebben met de kerk.
De discussie rondom de kerkbelasting is oud, maar actueler dan ooit. In tijden van dalende ledenaantallen en groeiende afstand tot de kerk stellen veel mensen zich de vraag: Waarom betaal ik eigenlijk – en hoe kom ik ervan af?
Hoe te stoppen met kerkbelasting betalen – stap voor stap
Wie geen kerkbelasting meer wil betalen, moet zijn of haar vertrek officieel aankondigen. Een informele e-mail is niet voldoende. De procedure verloopt via de rechtbank of een notaris. In steden zoals Dortmund kan men online een afspraak maken en persoonlijk verschijnen.
De formaliteiten zijn overzichtelijk, maar goed geregeld. Een geldige identiteitskaart of paspoort is vereist. Een volmacht wordt niet geaccepteerd; het vertrek moet persoonlijk plaatsvinden. De administratieve kosten bedragen 30 euro en worden meestal ter plaatse voldaan – contant of met pinpas.
Jeugdige leden en veelvoorkomende misverstanden
Veel ouders vragen zich af hoe het zit met hun kinderen. Jongeren vanaf 14 jaar mogen zelf beslissen over hun vertrek uit de kerk – zelfs tegen de wil van hun ouders. Tussen de 12 en 14 jaar is daarnaast de toestemming van het kind nodig. Bij jongere kinderen beslissen de ouders alleen.
Sommigen proberen de procedure online te regelen via diensten die gemak bieden, maar let op: de rechtbanken waarschuwen voor dergelijke aanbiedingen. Ze vervangen de persoonlijke afspraak niet, en het griffiegelden blijft wel verschuldigd. Wie deze weg kiest, betaalt dubbel – eenmaal aan de dienstverlener en eenmaal aan de overheid.
Relatie tot geloof en maatschappij
De discussie over kerkbelasting gaat verder dan alleen cijfers. Het raakt aan vragen over waarden, verantwoordelijkheid en identiteit. Voor sommigen is het een uitdrukking van solidariteit – een bijdrage die verder gaat dan alleen het geloof. Voor anderen lijkt het een relikwie uit vervlogen tijden, dat niet meer past in het moderne idee van vrijheid.
Feit is dat kerken veel bijdragen. Ze beheren ziekenhuizen, verzorgingshuizen, jeugdcentra en hulporganisaties – vaak daar waar de staat al lang heeft bespaard. Zonder de inkomsten uit kerkbelasting zouden veel van deze diensten nauwelijks bestaan.
Van de andere kant is er een verlies van vertrouwen. Schandalen, dure bouwprojecten en een gebrek aan transparantie hebben veel mensen vervreemd. Al jaren neemt het aantal leden af – en daarmee ook de inkomsten. In 2023 was er een afname van bijna een half miljoen uitschrijvingen. Deze beweging lijkt een stille stem te zijn over de relatie tussen kerk en samenleving.
Wie zich uitschrijft, doet dit meestal niet uit onverschilligheid, maar uit overtuiging. Voor sommigen betekent het vrijheid, voor anderen verlies. De beslissing is individueel – en toont aan hoe sterk de relatie tussen religie en dagelijks leven is veranderd.
Uiteindelijk blijft de vraag: Wat is je geloof waard? Een jaarlijkse bijdrage? Een innerlijke houding? Of misschien helemaal niets meer? Eén ding is zeker: wie zijn of haar houding tegen het geloof onderzoekt, handelt bewuster – of men nu blijft of gaat. De kerkbelasting is geen verplichting, maar een keuze. En zoals bij alle overtuigende beslissingen, telt uiteindelijk niet het bedrag, maar de reden erachter.
