De uitbarsting van de Hayli Gubbi vulkaan in Ethiopië, na meer dan 12.000 jaar van inactiviteit, heeft velen versteld doen staan en biedt een belangrijke kans om beter te begrijpen hoe vulkanische systemen functioneren en hoe misleidend hun schijnbare stilte kan zijn. Dit evenement brengt de dynamische en onvoorspelbare natuur van magmatische systemen onder de aandacht, die zelfs na lange pauzes weer actief kunnen worden.
Volgens een analyse van professor Gino Mirocle Crisci, emeritus hoogleraar geologie en voormalig rector van de Universiteit van Calabrië, blijkt dat vulkanen geen rigide patronen volgen. De term “slapende vulkaan” is daarom misleidend. Zelfs een stilstaande vulkaan kan diepgaande bewegingen verbergen die niet aan de oppervlakte waarneembaar zijn. Veiligheid ligt niet in wat we zien, maar in voortdurende monitoring en het correct interpreteren van de signalen van de aarde.
Moeten we ons verbazen over de uitbarsting van de Ethiopische vulkaan na 12.000 jaar? “Niet echt. De verrassing komt alleen voort uit het feit dat de vulkaan niet in de gaten werd gehouden: het gebied is afgelegen en woestijnachtig, waardoor eventuele eerdere signalen niet zijn geregistreerd. Het is praktisch onbewoond, zonder nederzettingen en daardoor minder goed gemonitord,” zegt professor Crisci.
Is het vreemd dat een vulkaan na duizenden jaren van inactiviteit uitbarst? “Nee. Er zijn veel vulkanen die na lange periodes van rust weer zijn uitgebarsten. Het langdurig ‘stille’ zijn stelt hen in staat om veel energie op te bouwen, waardoor de uitbarsting explosiever wordt.”
We horen vaak over “slapende” of “dode” vulkanen. Is dit een misleidende narratie? “Ja, het is belangrijk om onderscheid te maken. Een ‘slapende’ vulkaan is geen dode vulkaan: hij kan inactief zijn maar nog steeds actief onder de oppervlakte, met minimale gasemissies en kleine aardbevingen, en kan langzaam magma en energie accumuleren. Vulkaan zoals Albano zijn simpelweg quiescent. Alleen een ‘dode’ vulkaan toont geen signalen meer af.”
Dus een ‘slapende’ vulkaan betekent niet dat het gevaar voorbij is? “Precies. Een vulkaan kan ‘opladen’ gedurende eeuwen of millennia en dan plotseling uitbarsten, zoals gebeurde met de Vesuvius in 79 na Christus, toen de Romeinen niet eens wisten dat het een vulkaan was. Daarom is een stille vulkaan niet altijd een veilige vulkaan.”
Zijn er vulkanen in Italië die vergelijkbaar zijn met de Ethiopische vulkaan? “De meest vergelijkbare is de Etna, die meestal lavastromen produceert, maar in het verleden ook explosieve uitbarstingen heeft gekend. Dit soort gedrag kan ook optreden bij de vulkanen van de Afrikaanse rift.”
Waarom was de uitbarsting explosief in plaats van effusief? “Omdat de vulkaan lange tijd in rust was. Een lange rustperiode maakt het mogelijk om druk en gas op te bouwen. Wanneer de druk de weerstand van de rotsen overschrijdt, vindt er een explosie plaats. Het is mogelijk dat de volgende activiteiten, indien aanwezig, lavastromen zullen zijn.”
Welke Italiaanse vulkanen verdienen bijzondere aandacht? “Het meest gemonitorde is het systeem van de Campi Flegrei, een supervulkaan die wordt gekarakteriseerd door aardbeving vloedgolven, bodemverhoging en gasemissies. Dit betekent niet dat hij op het punt staat uit te barsten, maar het zijn fenomenen die constante observatie vereisen.”
Zijn er gevaarlijke onderzeese vulkanen in de Middellandse Zee? “In het zuidelijke Tyrrheense zee ontwikkelt zich een soort ‘nieuwe oceaan’, een uitbreidende baai die, in veel kleinere schaal, doet denken aan wat er met de Atlantische of Stille Oceaan is gebeurd. Wanneer de oceaanbodem zich opent en dunner wordt, ontwikkelt zich een keten van vulkanen: er zijn er meer dan tien in het Tyrrheense gebied. Het bekendste is de Marsili, een enorme vulkaan die 70 km lang is en ongeveer 3000 m hoog.”
Kunnen uitbarstingen van onderzeese vulkanen tsunamies veroorzaken? “De uitbarsting zelf genereert doorgaans geen tsunami. Het gevaar kan voortkomen uit onderwaterlandverschuivingen: het vulkanisch materiaal dat zich op de flanken van de vulkaan ophoopt, kan door een aardbeving in beweging worden gezet, waardoor de verschuiving grote watermassa’s verplaatst en een tsunami genereert. In het Tyrrheense gebied zijn er in de afgelopen 2000 jaar vier geregistreerd.”
