Hoewel Lanzarote niet bekendstaat om zijn bossen, herbergt het wel een rijke biodiversiteit. In elke gemeente van het eiland zijn er bijzondere bomen te vinden die door de Lanzaroteños eeuwen geleden zijn geplant. Deze bomen vormen een onschatbaar historisch, cultureel en natuurlijk erfgoed. Daarom heeft de Biosfeerreserva een voorlopig onderzoek uitgevoerd naar de meest significante exemplaren met als doel een inventaris op te stellen die hun staat, locatie en bijzonderheden weerspiegelt.
Deze inventaris helpt ook om verhalen en herinneringen te verzamelen die verband houden met de verbondenheid met het eiland in verschillende tijden. Veel van deze bomen zijn meer dan een eeuw oud of hebben speciale kenmerken, zoals de drago van La Florida of de vijgenboom van Tremesana in Timanfaya.
Rafael Paredes, bioloog van het Milieuonderzoekbureau (GEA) dat verantwoordelijk is voor deze inventaris, verklaart: “Het doel was om bomen in de omgeving te lokaliseren die waardevol zijn en ons allemaal raken. Ze maken deel uit van onze identiteit en erfgoed.” Dit alles, ongeacht of deze exemplaren zich op privéterrein bevinden of niet.
Opstellen van de Inventaris
De eerste stap van dit project was het analyseren van documentatie, zoals archieven waarin al geregistreerde bomen, zoals de vijgenboom van Tremesana, voorkomen. “We hebben beoordeeld welke documentatie beschikbaar was, bijvoorbeeld in het Timanfaya Nationaal Park, waar een analyse van de fruitbomen heeft plaatsgevonden. Oorspronkelijk waren er ongeveer 5.000 fruitbomen in het park, van welke er nu nog ongeveer 1.700 over zijn, de meeste zijn eeuwenoud en zijn na de uitbarstingen door verschillende families geplant en hebben hun eigen namen,” legt Paredes uit.
Daarnaast was de focus ook gericht op een territoriale analyse, wat betekent dat er gekeken werd naar de verschillende exemplaren die door het eiland verspreid zijn. Ten slotte was er ook aandacht voor sociale prospectie. “We ontdekten dat de meeste exemplaren wild zijn, zoals vijgenbomen of amandelbomen… van deze laatste is er één in Tías met een kroon van meer dan 40 meter,” voegt hij eraan toe.
Toch vertelt de bioloog dat deze bomen niet vanzelf zijn ontstaan, iemand heeft ze geplant. “De meeste zijn fruitbomen zoals vijgenbomen, amandelbomen, olijfbomen of moerbeibomen, en de meeste zijn verbonden met de mensen,” merkt hij op. Het was op dat moment dat Rafael Paredes voorstelde om samen met zijn collega’s, de geografe Famara Guadalupe en de oceanograaf Gara Goñi, zich te richten op het zoeken naar mensen en hun verhalen over deze bomen te achterhalen. “We erkenden dat de waarde lag in de band met de mensen,” voegt hij toe.
Bijzondere Bomen en Hun Verhalen
Sommige van deze bijzondere bomen zijn “institutioneel”, wat betekent dat ze niet door particulieren zijn geplant, maar door de overheid. Voorbeelden hiervan zijn de ombú (Phytolacca dioica) voor de kapel van Yaiza, de drago (Dracaena draco) van La Florida en de ficussen op het plein van Haría.
Een van de bomen die in deze inventaris had moeten voorkomen vanwege zijn bijzonderheid, was de hellende palm van Masdache, die in oktober 2022 door vandalen is gekapt. Deze boom werd erg populair op sociale media, wat leidde tot een grote bekendheid en zijn tragische einde.
De Vijgenboom van Tremesana en de Moerbeibomen
De vijgenboom van Tremesana, gelegen binnen het Timanfaya Nationaal Park, behoort tot de familie van Inés Caraballo Medina. Volgens haar, tijdens een interview ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van het park, was de familie Medina afkomstig uit een van de dorpen die door de uitbarstingen van 1730-1736 zijn bedolven. Na deze gebeurtenissen verhuisde hun familie naar Las Breñas.
Van kleins af aan ging ze met haar grootvader op een kameel naar deze vijgenboom, waar ze “een paar nachten doorbrachten”. Ze herinnerde zich ook hoe de kinderen de vruchten die het dichtst bij de grond hingen plukten. “Ik weet niet hoe ik het moet uitleggen om onder een vijgenboom te slapen in die stilte… als je met dekens bent ingepakt en er valt een droge blad, maakt dat een geluid, dat betekent dat de omgeving pure stilte is,” zei ze.
Een andere bijzonder verhaal komt van de moerbeibomen en wordt gedeeld door Agustín Jordán Romero, een houthakker. In een tekst getiteld “De moerbeiboom en ik”, beschrijft hij de betekenis van deze boom in zijn leven vanaf zijn kindertijd. “Toen ik het als kind ontdekte, werd het mijn favoriete boom van mijn jeugd en zou het later de boom van geluk worden,” begint hij.
“In de zomer waren we er altijd. Mijn grootouders woonden in het dorp Haría. Dicht bij hun huis waren er twee moerbeibomen, één in een veld op ongeveer honderd meter van het huis van mijn grootmoeder en de andere, onze favoriete, was recht tegenover hun huis. Het was een omheind veld, de moerbeiboom was van een man genaamd Benito en wij waren vrienden met de jongste van zijn zonen, Juan Salvador,” gaat hij verder.
“Als ik het huis verliet om naar de moerbeiboom te gaan, kon ik mijn hart in mijn borst voelen kloppen van opwinding. Samen met mijn broers Isidro, Alicia en ik gingen we naar de boom. Ik herinner me dat mijn broer aan een tak hing, mijn zus aan een andere en ik draaide rondjes tussen de lagere takken, met m’n gezicht, handen en alles wat maar in aanraking kwam met de paarse, bijna rode kleur. We gingen met een potje om de bessen mee naar huis te nemen en plukten tot het donker werd… we gingen gelukkig naar huis,” herinnert hij zich.
“Als ik de naam van de moerbeiboom zou moeten veranderen, zou ik het de boom van geluk noemen,” zegt hij. “De tijd verstreek, ik groeide op en door toevalligheden van het leven kwam ik de moerbeiboom weer tegen. Ik werd een houthakker en het hout van de moerbeiboom is zeer geschikt voor het maken van scheepsonderdelen. Het resterende hout wordt gebruikt voor de gebogen en dikke onderdelen in de houtbewerking en de rechte delen voor instrumenten zoals chácaras of timples,” vervolgt hij.
“De moerbeiboom is niet alleen de boom van geluk, maar ook van vrijgevigheid. Een paar jaar geleden plantte ik een moerbeiboom in mijn tuin, hij is nu drie jaar oud en is in die tijd veel gegroeid. Deze zomer droeg hij zijn eerste oogst, en elke keer als ik ernaar kijk, ga ik terug naar mijn kindertijd,” sluit hij af.
Behoud en Verspreiding via Scholen
Volgens Paredes zou deze voorlopige lijst een definitieve status moeten krijgen en zou de verspreiding via de onderwijsinstellingen in alle gemeenten moeten verlopen. “We zouden naar elke gemeente moeten gaan om met de ouderen te praten en naar scholen te gaan zodat kinderen met hun ouders of grootouders kunnen praten en proberen die identiteit terug te krijgen die is ontstaan tussen de boom en de mensen en zelfs die identiteiten te reconstrueren die verloren zijn gegaan,” stelt hij.
De bijzondere bomen van Lanzarote hebben de grote capaciteit om sterk verbonden te zijn met de mensen. Naarmate veel van hen worden verlaten, sterven ze omdat ze hun biologische cyclus voltooien… de fruitbomen kunnen eeuwig zijn mits ze goed verzorgd worden, maar als dat niet gebeurt, verdwijnen ze. Met de nieuwe samenleving, via scholen of verenigingen, kunnen we het Lanzarote terugwinnen dat César Manrique droomde,” concludeert hij.
