Enkele weken geleden, op een maandagmiddag in het midden van november, liep een local langs de zeekant van Bray in Wicklow. De kalmte na Storm Claudia had het strand opgewoeld, en iets ongewoons trok haar aandacht op het hogere deel van de kustlijn: een leerachtige zakachtige structuur ter grootte van een chocolade reep, met uitsteeksels aan elke hoek.
Ze had het gevoel dat het iets bijzonders was, dus bracht ze het naar het onlangs geopende Marine Life Aquarium in Bray, het enige publiek beschikbare aquarium aan de oostkust van Ierland. Het personeel realiseerde zich dat het belangrijk was, dus stuurden ze een foto ervan naar de visexpert Dr. Kevin Flannery, oprichter van Dingle Oceanworld Aquarium. Flannery kon zijn ogen niet geloven: wat deed een flapper skate ei in de Ierse Zee, een gebied waar de soort praktisch extinct was? In al die jaren had hij nog nooit iets vergelijkbaars gezien. Eén exemplaar in de Ierse Zee vinden was een onwaarschijnlijk geluk, als het zien van een korenwolf in een schooltuin midden in Cork – technisch mogelijk, maar zo ongelooflijk zeldzaam dat je zou denken dat de natuur je een streek speelt.
Flannery was niet alleen in zijn verbazing. Hij sms’te mariene bioloog Dr. Patrick Collins aan de Queen’s University Belfast, die met gelijke ongeloof reageerde: “Heilige God. Hoe heb je dat gevonden?” Collins, een internationale expert op het gebied van roggen, was stomverbaasd. Zou de aanwezigheid van een flapper skate ei in de Ierse Zee een hint kunnen zijn dat de soort langzaam aan het herstellen is?
De vondst is buitengewoon. Een eeuw geleden zou een ei op een Bray zeekanaal onopgemerkt zijn gebleven – flapper roggen waren overvloedig aanwezig in de Ierse wateren. In die tijd werden ze geregistreerd als “gewone rog” in wetenschappelijke onderzoeken; pas in 2010 maakten onderzoekers een onderscheid tussen de grotere flapper skate en zijn kleinere verwant. Tegenwoordig zijn hun aantallen schrikbarend laag, met af en toe een handvol waarnemingen voor de kust van Kerry – nooit eerder in de Ierse Zee.
Flapper roggen hadden nooit een kans tegen de industriële visserij, die in de jaren ’70 verergerde. Hun trage levenscyclus maakte hen bijzonder kwetsbaar voor de intensieve inspanningen van commerciële trawling en baggeren. Ze zijn groot en langzaam bewegend, waardoor ze gemakkelijk te vangen zijn. Een volwassen flapper skate, die tot 2,5 meter lang kan worden, doet denken aan een vlieger die net boven de zeebodem zweeft, met zijn bruin-grijze ruwe huid die het camoufleert tegen het zand en grind.
Het duurt lang voordat ze zich voortplanten. Mannen kunnen tot 13 jaar oud worden voordat ze zich voortplanten, terwijl vrouwen vaak 20 jaar of meer wachten. Tijdens het paren gebruiken de mannen klappers om sperma in de vrouwelijke skate te brengen en zij legt dan eieren in een leerachtige “zeemeerminportemonnee” op de zeebodem, waarin de embryo’s gedurende 18 maanden groeien. Maar het staat voor enorme bedreigingen: één sweep van een bodemtrawl of bagger kan het kapotmaken, en het is kwetsbaar voor predatie en extreme stormen die de zeebodem opschudden. Het is een wonder dat er nog enige overleven.
Waarom zou een flapper skate ei op de Bray zeekanaal terechtkomen? Voor wetenschappers zoals Collins ligt het antwoord misschien ver naar het noorden, voor de kust van het Isle of Skye in Schotland, in een mariene zone die Red Rocks en Longay wordt genoemd. Dit zeebodemhabitat, dat ongeveer zo groot is als Phoenix Park, bleek in 2019 flapper skate eieren te herbergen. In 2021 verleende de Schotse overheid er dringende wettelijke bescherming aan, waarbij vissen en andere verstorende activiteiten werden verboden.
Vrouwelijke flapper roggen leggen hun eieren niet willekeurig. Ze hebben zich ontwikkeld om specifieke, betrouwbare locaties te kiezen die door andere vrouwen worden geprefereerd, en keren elk jaar terug naar plaatsen die de veiligheid en stabiliteit bieden die embryo’s nodig hebben om succesvol te groeien. Deze plekken waar de eieren worden gelegd, zoals die in Schotland, zijn klein – ongeveer zo groot als de voetafdruk van een huis. Maar hoe komen vrouwelijke roggen die over grote oceaanruimten zwemmen op de exacte plekken waar anderen hun eieren hebben gelegd?
Flapper roggen hebben minuscule, flesvormige zintuiglijke organen op hun hoofd, genaamd “ampullae van Lorenzini”, die elektrische velden in het water detecteren – als een soort biologische mobiele telefoon. Fascinerend genoeg hebben ze ook een gelachtige structuur in hun staart die signalen uitzendt. Eén hypothese is dat, terwijl embryo’s zich binnen hun schalen ontwikkelen, ze steeds sterkere elektrische signalen uitzenden. Volwassen vrouwelijke roggen zouden deze aanwijzingen kunnen opvangen, effectief denkend: “Aha! Dit is een goede plek omdat andere eieren hier het goed doen,” en dan hun eieren erbij leggen.
Voor Collins is het ontdekken van deze kraamkamers de Heilige Graal. Er is geen bewijs van een levensvatbare populatie in de Ierse Zee, maar omdat wetenschappers lang hadden aangenomen dat de populatie, in de woorden van Collins, “kaput” was, heeft niemand gezocht. Zou het kunnen dat nu Red Rocks en Longay beschermd zijn, er meer eieren overleven en dat degene die in Bray aanspoelde het resultaat is? Het is een intrigerende mogelijkheid: dat de Ierse Zee profiteert van een overschot uit marien beschermde gebieden in andere jurisdicties.
Met dit in gedachten, rekenen Collins en Flannery op ons allemaal om eventuele waarnemingen te rapporteren. Dus als je op een zeewandeling of tijdens het zwemmen iets tegenkomt dat een flapper skate ei zou kunnen zijn, laat Collins het weten.
