De aarde is altijd in beweging, op een manier die zowel langzaam als soms verwoestend kan zijn. Aardbevingen en beving zijn slechts enkele voorbeelden van wat er zich onder onze voeten afspeelt. Onlangs zijn er nieuwe bewijzen naar voren gekomen die de gevolgen van de tectonische activiteit verhelderen. Wetenschappers uit Afrika hebben bevestigd dat er scheuren blijven ontstaan, wat zou kunnen leiden tot de vorming van twee nieuwe oceanen. Dit zal de vorm van de continenten veranderen, en deze ontwikkelingen zullen zichtbaar zijn voor toekomstige generaties.
Ten oosten van Afrika, in het gebied van de Golf van Suez, zijn de processen van rifting nog steeds actief. Dit zijn tectonische breuken waar de aardkorst uitrekt en scheurt, wat verantwoordelijk is voor de vorming van oceanische bekken die ook in de toekomst zullen blijven doorgaan. De Golf van Suez blijft zich scheiden en breidt zich uit met een snelheid van ongeveer 0,02 inch per jaar.
In het hart van Afrika loopt een enorme scheur van meer dan 3.500 kilometer van de Rode Zee tot Mozambique, bekend als de Oost-Afrikaanse Rift. Deze netwerk van valleien en geologische breuken is zelfs vanuit de ruimte zichtbaar. Volgens de Geological Society of London scheidt deze breuk langzaam twee grote tectonische platen: de Somalië-plaat, die naar het oosten verschuift, en de Nubia-plaat, die het grootste deel van Afrika vormt.
Hoewel het verrassend lijkt, is dit proces niet plotseling; het begon ongeveer 35 miljoen jaar geleden toen het rifting begon tussen Arabië en de Hoorn van Afrika. In de loop der tijd breidde de scheur zich naar het zuiden uit en bereikte Kenia ongeveer 25 miljoen jaar geleden. Sindsdien vordert de breuk, hoewel de beweging slechts enkele millimeters per jaar bedraagt. Geoloog Cynthia Ebinger van de Tulane Universiteit legt uit: “De huidige scheiding gebeurt met dezelfde snelheid als de groei van teennagels.”
De volledige scheiding van het continent zal miljoenen jaren in beslag nemen, maar het proces is al aan de gang. Bewijzen van aardbevingen en actieve vulkanische gebieden duiden erop dat Afrika zich in verschillende richtingen opent langs meerdere breuklijnen. Ebinger stelt dat een mogelijk scenario zou kunnen zijn dat de Somalië-plaat compleet afsplitst van de rest van het continent, waardoor een nieuwe zee ontstaat tussen de twee landmassa’s. In dat geval zouden landen zoals Somalië, Eritrea, Djibouti en delen van Ethiopië, Kenia, Tanzania en Mozambique nieuw watergebied bezitten. Er is echter ook een alternatieve hypothese: dat alleen het oostelijke deel van Tanzania en Mozambique van Afrika zou afsplitsen.
De voortgang van de rift is echter niet uniform. Een deel van de scheur, die door Ethiopië en Kenia loopt, wordt beschouwd als een ‘mislukte rift’, terwijl een ander deel, van Uganda naar Malawi, actief blijft. De grote vraag is wat er in de toekomst zal gebeuren. Geowetenschapper Ken Macdonald van de Universiteit van Californië merkt op: “Wat we niet weten is of deze scheiding zal doorgaan met de huidige snelheid om een oceanisch bekken te openen, zoals de Rode Zee, of iets groters, zoals een kleinere versie van de Atlantische Oceaan. Of zou het kunnen versnellen? Of stoppen?”
Satellietobservaties en GPS-gegevens hebben het mogelijk gemaakt om de beweging van de platen met grote precisie te volgen. Deze metingen tonen aan dat de Oost-Afrikaanse Rift zich niet alleen van noord naar zuid uitbreidt, maar ook naar het oosten en westen, wat bevestigt dat de breuk zich langs meerdere scheuren voortzet. Volgens de expert in plaatdynamica Lucía Pérez Díaz is dit proces te wijten aan het feit dat de lithosfeer, de stevigste laag van de aarde, zo ver is uitgerekt dat deze in dikte is verminderd en uiteindelijk is gebroken. “De scheuren zijn de eerste fase van een continentale breuk en, als ze succesvol zijn, kunnen ze leiden tot de vorming van een nieuw oceanisch bekken,” voegt zij toe.
Onder de scheur stijgt een enorme kolom van heet mantel gesteente op, bekend als het “Afrikaanse superplume”, dat de continentale korst verzwakt en het actieve vulkanisme in de regio voedt. Dit fenomeen verklaart de aanwezigheid van vulkanen zoals de Kilimanjaro en versterkt het idee dat het scheidingsproces niet is gestopt.
De breuk doorkruist ten minste 10 landen, waaronder Mozambique, Tanzania, Zambia, Uganda, Rwanda, Burundi, Ethiopië, Kenia en de Democratische Republiek Congo. Al deze landen delen een geologische bestemming: deel uitmaken van een landschap dat in de verre toekomst zal worden getransformeerd.
Terwijl het oosten van Afrika zich ontwikkelt naar de creatie van een nieuwe oceaan, vindt er een vergelijkbaar fenomeen plaats in de Golf van Suez, de natuurlijke grens tussen Afrika en Azië, zij het minder merkbaar. Decennialang werd aangenomen dat deze rift zo’n vijf miljoen jaar geleden inactief was geworden, zonder een oceaan te worden. Het tegenovergestelde blijkt waar te zijn.
De Spaanse geowetenschapper David Fernández-Blanco heeft aangetoond dat de Golf van Suez nog steeds opengaat met een snelheid van ongeveer 0,5 millimeter per jaar. Dit is een minimale snelheid, maar voldoende om te bevestigen dat de regio nog steeds in een proces van uitbreiding verkeert. Hij analyseerde 300 kilometer van de rift en vond rivieren wiens banen door verhoogde grond zijn veranderd, recente breuklijnen en koraalriffen die tot 18,5 meter boven zeeniveau zijn opgeheven, wat onmogelijk zou zijn zonder tectonische beweging.
Nieuwe studies over de Oost-Afrikaanse Rift en de Golf van Suez bevestigen dezelfde gedachte: de aarde is veel actiever en duurzamer dan eerder werd gedacht. Zelfs ‘mislukte’ scheuren kunnen zich langzaam blijven bewegen. Dit is van cruciaal belang, omdat er mogelijk nieuwe risicobeoordelingen voor seismische activiteit op andere plaatsen in de wereld nodig zijn.
Fernández-Blanco waarschuwt dat gebieden zoals de Golf van Suez mogelijk vatbaarder voor aardbevingen zijn dan eerder werd aangenomen. Bovendien, door aan te tonen dat sommige rifts actief blijven, zij het met zeer lage snelheden, opent dit de deur voor een herwaardering van andere scheuren die als inert werden beschouwd.
In het geval van Afrika zal de scheiding van het continent miljoenen jaren duren, maar het proces transformeert al het landschap. En als de meest waarschijnlijke scenario’s uitkomen, zal de planeet in de toekomst twee nieuwe zeeën hebben: een binnen Afrika zelf en een die langzaam uitbreidt tussen Afrika en Azië.
