Recentelijk heeft de Nationale Onderzoeks- en Innovatieorganisatie (BRIN) gewaarschuwd voor ernstige schade aan de natuurlijke bescherming tegen tsunami’s langs de zuidkust van Java. Deze structuur, een zandrug die duizenden jaren geleden is gevormd, fungeert als de belangrijkste verdediging tegen tsunami-aanvallen, maar wordt nu steeds verder aangetast door de toenemende zandwinning.
Volgens Eko Yulianto, onderzoeker van het Centrum voor Geologische Rampenonderzoek van BRIN, is de schade aan deze natuurlijke verdedigingslinie niet alleen een milieuprobleem, maar raakt het ook de veiligheid van miljoenen inwoners langs de zuidkust van Java. “Deze natuurlijke bescherming is gevormd door geologische processen in duizenden jaren. Als deze verwoest raakt, verliezen we de meest fundamentele bescherming tegen tsunami’s,” vertelde hij.
Onderzoek van BRIN, gefinancierd onder het programma Onderzoek en Innovatie voor een Voorspoedig Indonesië (RIIM) in 2025, toont aan dat de zandruggen van Kebumen-Purworejo tot Cilacap ongeveer 6.000 jaar geleden zijn ontstaan, toen het zeeoppervlak 3-5 meter hoger was dan nu. Deze formatie staat wetenschappelijk bekend als de Holocene Maximale Zeeteras (HMZT).
Met een lengte van ongeveer 40 kilometer en een hoogte van 6-13 meter, bevindt deze structuur zich op slechts 400-500 meter van de kustlijn in Kebumen-Purworejo en trekt steeds verder weg tot 8 kilometer in Cilacap. Het verschil in hoogte en afstand van de zee bepaalt de kwetsbaarheid voor tsunami’s in verschillende gebieden. Woningen in Kebumen en Purworejo, die zich boven de zandrug bevinden op meer dan negen meter boven zeeniveau, zijn relatief veilig voor middelgrote tsunami’s.
Daarentegen is Cilacap, dat zich op een hoogte van slechts nul tot vier meter bevindt, veel kwetsbaarder omdat het direct aan de moderne kustvlakte ligt. “Morfologisch gezien is Cilacap veel kwetsbaarder in vergelijking met Kebumen omdat het lager ligt en dichter bij de zee,” legt Eko uit.
Bovendien heeft BRIN aangetoond dat de megathrustzone in Zuid-Java en Nusa Tenggara het potentieel heeft om een grote aardbeving van magnitude 9,6 te veroorzaken met een cyclus van ongeveer 675 jaar. Een dergelijke aardbeving kan tsunami’s genereren die enkele kilometers het land in kunnen trekken. In dit scenario fungeert de zandrug als de eerste barrière die de kracht van de golven vertraagt en vermindert.
“Deze natuurlijke fortificatie is cruciaal om de kracht van een tsunami tegen te houden voordat het de bewoonde gebieden bereikt,” benadrukt Eko.
Ondanks deze vitale functie is de zandrug nu beschadigd door ongecontroleerde zandwinning. Eko beschrijft deze schade als een grote ironie, aangezien andere landen enorme bedragen moeten uitgeven om kunstmatige bescherming op te bouwen. Ter vergelijking: de kustwallen in Japan, na de tsunami van 2011, zijn 12-15 meter hoog, bijna 400 km lang, en kosten ongeveer 138 triljoen Rp. Als Indonesië een vergelijkbare structuur zou moeten bouwen, zou dit minimaal 14 triljoen Rp kosten, wat gelijkstaat aan 14 keer het budget van BNPB in 2025.
“Het vernietigen van de zandrug is hetzelfde als het wegnemen van de laatste bescherming voor de gemeenschap. Het gaat niet alleen om geologie, maar om menselijkheid,” benadrukt Eko.
BRIN herinnert eraan dat de zandfortificatie een onschatbare gave van de natuur is. De structuur, die langzaam over duizenden jaren is gevormd, kan binnen enkele decennia verdwijnen als de zandwinning niet wordt gestopt. “Het redden van de natuurlijke tsunami-bescherming is niet alleen een kwestie van milieu. Het gaat om het waarborgen van de toekomst voor onze kinderen en kleinkinderen,” sluit hij af.
