Een nieuwe ontdekking over een oude mensenfossiel heeft wetenschappers verbijsterd. Onderzoek toont aan dat deze mensen een cruciale rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de mensheid. Wie zijn zij? Wat hebben zij bereikt over continenten heen?
Vandaag de dag is Homo sapiens de enige levenloze soort die op aarde rondloopt. Maar dat was vroeger niet altijd het geval. Ruim 50.000 jaar geleden waren er minstens twee andere groepen binnen het mensenfamilie: de Neanderthalers en de Denisovans.
Er is veel bekend over de Neanderthalers. In 1856 ontdekten arbeiders in een kalksteengroeve in het Neandertal in Duitsland continu botten. Deze werden aanvankelijk voor de resten van een beer gehouden. Pas later bleek dat ze toebehoorden aan Neanderthalers, en sindsdien zijn er talloze archeologische en prehistorische bewijzen van hun bestaan in het westen van Eurazië gevonden.
Maar het bestaan van de Denisovans werd pas in deze eeuw bekend. Recente studies wijzen erop dat deze groep een belangrijke rol heeft gespeeld in het langdurige voortbestaan van de mensheid.
De Oude Mensen
In 2010 begon de discussie over de Denisovans vrijwel per ongeluk. In 2008 ontdekten wetenschappers van het Max Planck Instituut in Duitsland een vingerkootje en een kies in de Denisovagrot in Siberië. In 2010 werd hun DNA geïsoleerd.
Dit werd aanvankelijk verondersteld tot de resten van Neanderthalers te behoren. Maar de genomische analyse bracht een verrassende wending. “Wetenschappers verwachtten Neanderthaler-DNA te vinden. Maar bij de analyse bleek het uniek te zijn,” legde Fernando Villalonga, hoogleraar antropologie aan de Universiteit van Colorado Boulder, uit. Hij is een expert in het bestuderen van prehistorische menselijke groepen.
“Het aantal verschillen in het DNA was vergelijkbaar met de verschillen tussen Neanderthalers en moderne mensen. Dit duidt erop dat ze een nieuwe soort hebben ontdekt,” verduidelijkte Villalonga. Deze nieuwe soort kreeg de naam Denisova, naar de plaats van ontdekking.
Voor deze ontdekking ontving de Zweedse genetica-expert Svante Pääbo in 2022 de Nobelprijs voor Geneeskunde voor het leggen van de basis voor een geheel nieuw wetenschapsgebied, namelijk paleogenomica.
Wie zijn de Denisovans? Hoe zijn ze ontstaan?
“Zij zijn een groep die zich ongeveer één miljoen jaar geleden afsplitste van onze Homo sapiens tak,” verklaarde de Franse paleoantropoloog Silvana Condemi, een van de meest erkende experts op dit gebied. Zij is onderzoekshoofd bij het Nationale Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek in Frankrijk.
“De verschillen tussen beide takken (Neanderthalers en Denisovans) wijzen sterk op de migratie uit Afrika. We weten dat de Homo heidelbergensis groep uit Afrika migreerde en Europa bereikte tijdens een lange en strenge ijstijd, met behulp van vuur,” voegde Condemi eraan toe. Ze heeft ook een boek geschreven getiteld “De Verborgen Wereld van Denisova”.
Daarnaast merkte zij op: “Deze ijstijden zorgden ervoor dat de regio in stukken werd verdeeld, wat zonder twijfel leidde tot de splitsing tussen Neanderthalers en Denisovans.”
De vraag blijft hoe deze mensen zo lang onontdekt zijn gebleven. Condemi legt uit dat het ontbrekende fossielen zijn en dat sommige ontdekkingen verkeerd gecategoriseerd zijn.
De Reis van de Denisovans
De Denisovans migreerden naar het oosten van Azië en bereikten zelfs Oceanië. In juli ontdekten Chinese wetenschappers sporen van Denisova-genen in een schedel die tevoorschijn kwam in het noorden van het land. Evenzo werden vergelijkbare bevindingen gedaan in twee schedelfossielen die in Tibet en Taiwan werden gevonden.
“Dit toont aan dat ze leefden in zowel kust- en tropische gebieden als in koude bergachtige gebieden. Dit brede bereik suggereert dat ze biologisch zeer goed waren aangepast en wat technologische kennis hadden,” merkte Villalonga op.
Terwijl de Denisovans zich over continenten verplaatsten, leefden en mengden zij zich met andere menselijke soorten. “Toen de eerste Homo sapiens Afrika verliet, kwamen zij in contact met Neanderthalers en mengden ermee. Later, toen zij naar het oosten trokken, gebeurde hetzelfde met de Denisovans,” aldus Condemi.
Recente studies tonen aan dat deze ‘mengingen’ hielpen de levensvatbaarheid van de Homo sapiens soort te waarborgen.
“Na jaren van onderzoek zijn er unieke genen ontdekt die de Denisovans hadden en die de hedendaagse mensen in bepaalde klimaten en gebieden voordeel hebben gegeven. Sommige van deze Denisova-genvarianten zijn tegenwoordig te vinden bij moderne mensen,” voegde Villalonga eraan toe.
Hij noemde het EPRS-1-gen dat bij meer dan 80% van de huidige bevolking in Tibet wordt aangetroffen. “Dit gen, dat van de Denisovans afstamt, bevordert het zuurstoftransport. Dit is essentieel voor mensen die op grote hoogte leven,” legt Condemi uit.
De Denisova-genen in Amerika
Een ander Denisova-gen dat zowel bij Neanderthalers als bij moderne mensen is aangetroffen is het MYC18. Dit is betrokken bij de productie van eiwitten die slijm in slijmvliezen, ademhalings- en spijsverteringssystemen creëren. Dit beschermt weefsels tegen ziekteverwekkers.
“Dit gen wordt aangetroffen bij een op de drie mensen van de inheemse bevolking van Amerika,” verklaarde Villalonga. Maar de vraag of de Denisovans Amerika hebben bereikt is een andere zaak. “Nee, maar hun genen zijn wel terechtgekomen in Amerika,” antwoordde Condemi.
De Geheimen in het DNA
De ontdekking van de Denisovans is een keerpunt voor het begrijpen van de oorsprong van de mensheid en ons verleden, aldus Condemi. “Dit onderzoek was vroeger uitsluitend gebaseerd op het vertrouwen op fossielen van prehistorische mensen. Maar tegenwoordig werken we samen met verschillende gebieden zoals genetica, biologie, en plantkunde,” zei ze.
Desondanks was de integratie van genetica een revolutionaire zaak. “We kunnen onze volledige geschiedenis kennen vanuit DNA,” voegde Condemi eraan toe.
“Dit gaat niet alleen over onze persoonlijke geschiedenis, onze familie of de geschiedenis van ons land. Als een soort kunnen we leren over onze migraties, ziekten die we zijn tegengekomen, hoe we ons hebben aangepast, en meer. Alles zit in onze genen,” rondde ze af.
Ook Villalonga spreekt dezelfde taal. “Zelfs zonder volledige skeletten, werktuigen of andere verwijzingen, heeft het DNA van een Denisova-personage ons veel informatie gegeven,” legde hij uit.
Vragen om te Beantwoorden
Er valt nog veel te ontdekken over deze oude mensen en hun verdwijning. Wat betreft hun uiterlijk zijn er aanwijzingen dat ook de Denisovans, net als de Neanderthalers, een grote schedel hadden, merkte Condemi op.
“Neanderthalers hadden een hondenachtige langwerpige gezicht. Hun jukbeenderen zaten heel schuin aan de zijkanten, maar de Denisovans hadden veel bredere jukbeenderen en veel grotere tanden dan de Neanderthalers en moderne mensen,” somde ze op.
Bij het bespreken van hun verdwijning zijn er aanwijzingen dat deze het resultaat was van een combinatie van verschillende factoren. “De fossiele resten die we hebben zijn incompleet, maar we hebben enkele sporen gevonden van individu uit de Altai-bergen (Centraal-Azië), die enkele duizenden jaren voor hun uitsterven, een zeer klein aantal individuen in de Denisova-samenlevingen vertonen,” vertelt Villalonga.
Daarnaast toont geologische informatie aan dat de uitstervingen van de Denisovans samenvalt met het einde van de ijstijd in Europa. Dit onthult dat ze waren aangepast aan een koud milieu en vertrouwden op het jagen op grote dieren die inmiddels verdwenen zijn.
Maar in die laatste fase kwam de Homo sapiens soort op.
“Hetzelfde klimaatverandering proces dat de Denisovans tot uitsterven leidde, maakte het mogelijk dat moderne mensen zich uitbreidden van de warme gebieden in Afrika tot de kusten van de Middellandse Zee en Azië. Daar vonden ze de laatste Neanderthalers en Denisovans, wat resulteerde in de genetische erfenis die mensen vandaag de dag hebben,” concludeerde ze.
