Een “supermaan” is geen astronomisch fenomeen, maar een veelgebruikte term die verwijst naar een volle maan die optreedt wanneer de maan dicht bij de aarde is. De laatste volle maan van het jaar zal op 4 december 2025 plaatsvinden als een ‘supervolle maan’. Op 5 december om 04:45 uur, wanneer de zon, de aarde en de maan zich in een rechte lijn bevinden, zal de maan slechts 357.219 kilometer van de aarde verwijderd zijn.
Op dat moment zal de diameter van de volle maan bijna 7% groter zijn dan een gemiddelde volle maan en de helderheid 16% hoger. Dit is wat het een “supermaan” maakt.
Wanneer en Waar te Zien?
Op de avond van 4 december, kies een plaats zonder obstakels naar het oosten en kijk naar het oosten tijdens de maanopkomst om de supermaan te zien. De ‘werkelijke’ volle maan, ook wel de ‘astronomische volle maan’, zal plaatsvinden op 5 december om 04:45 uur (Indiaanse tijd). Echter, het is het beste om de supermaan te observeren wanneer deze laag aan de horizon verschijnt, omdat het dan groter lijkt; dit fenomeen staat bekend als de “maanillusie”. De reden waarom deze visuele illusie optreedt, is nog niet volledig begrepen.
Wat is een Supermaan?
Een “supermaan” is een volle maan die plaatsvindt wanneer de maan zich in de nabijheid van de aarde bevindt. De baan van de maan rond de aarde is niet perfect rond, maar ovaalvormig. Dit zorgt ervoor dat de afstand tussen de maan en de aarde varieert. De afstand van het centrum van de maan tot het centrum van de aarde kan variëren van 363.396 kilometer bij perigee (de dichtste punt) tot 405.504 kilometer bij apogeum (het verste punt).
Tijdens een volle maan is de maan dichtbij de aarde en kan het worden aangeduid als een supermaan, vooral wanneer deze in zijn dichtste punt is (perigee). Hoewel ook tijdens een nieuwe maan de maan in de nabijheid kan zijn, is er dan geen zichtbare ronde vorm van de maan, dus dat wordt hier niet verder besproken.
Waarom een ‘Super’ Maan?
Objecten die dichterbij zijn, lijken van nature groter dan die verder weg zijn. Daarom varieert de zichtbare grootte van de maan terwijl deze zijn ovale baan volgt. Bij perigee is de maan zichtbaar groter en bij apogeum lijkt deze kleiner. Evenzo lijkt een lichtgevend object helderder wanneer het dichtbij is en vervaagt als het verder weg is. Hierdoor is een supermaan, die dichtbij de aarde is, tot 14% groter en tot 30% helderder dan een volle maan op grotere afstand.
Wat is een Volle Maan?
Een volle maan is de fase van de maan waarin deze volledig verlicht lijkt wanneer gezien vanaf de aarde. Dit gebeurt wanneer de aarde zich tussen de zon en de maan bevindt. Door deze uitlijning wordt het zonlicht volledig op de maan afgeschoten en lijkt het alsof het een heldere, ronde schijf aan de hemel is.
Over het algemeen verschijnt de volle maan bij zonsondergang en verdwijnt deze bij de daaropvolgende zonsopgang. Astronomen beschouwen echter alleen een specifiek moment waarop de maan exact 180 graden tegenover de zon staat als ‘astronomische volle maan’.
Aangezien de maan en de aarde zich continu in hun banen bewegen, zullen de zon, de aarde en de maan slechts voor een kort moment in een rechte lijn staan; daarna bewegen ze verder.
Wanneer Vindt de Supermaan Plaats?
Net als bij de astronomische volle maan is de maan ook maar voor een kort moment in de nabijheid. Daarom zullen een volle maan en perigee nooit perfect tegelijkertijd plaats vinden. In de 21ste eeuw zal er geen enkele keer een volle maan precies samenvallen met perigee.
Een voorbeeld van een bijna gelijktijdige gebeurtenis zal op 26 november 2034 om 04:02 uur (Indiaanse tijd) zijn, wanneer de maan slechts 356.448 kilometer verwijderd is. Ongeveer 26 minuten nadat de volle maan op 26 november om 03:36 uur plaatsvond, zal perigee plaatsvinden.
Daarentegen vond op 14 november 2016 de volle maan en perigee met een tijdsinterval van minder dan 2 uur en 29 minuten plaats. Het kan bijna worden beschouwd dat beide gebeurtenissen gelijktijdig plaatsvonden.
In de praktijk wordt echter de “90%-regel” gebruikt. Dit houdt in dat, als de volle maan binnen 90% van zijn dichtste punt (perigee) plaatsvindt, de waargenomen grootte van de volle maan aanzienlijk zal toenemen. Dit wordt een supermaan genoemd.
Supermanen Komen Regelmatig Voor
Elk jaar vinden er doorgaans drie tot vier supermanen achtereenvolgens plaats. De bewegingen van de maan bepalen wanneer een supermaan voorkomt. Het duurt ongeveer 29,5306 dagen om van de ene volle maan naar de volgende te gaan. Maar het duurt ongeveer 27,5545 dagen om terug te keren naar hetzelfde perigee.
Deze twee cycli worden samengevoegd, waardoor supermanen in verschillende maanden kunnen optreden. In 2025 zullen de supermanen op 7 oktober, 5 november en 4 december zijn, gevolgd door een supermaan op 3 januari 2026.
In 2026 zullen er supermanen zijn op 24 november en 24 december, en in 2027 zullen ze plaatsvinden op 22 januari en 20 februari.
Geen Astronomisch Fenomeen
Het begrip “supermaan” is geen echt astronomisch fenomeen, maar heeft in de afgelopen jaren veel publieke belangstelling en media-aandacht gekregen. Het begrip werd populair na een artikel dat in 1979 in het tijdschrift Dell Horoscope werd geschreven door de Amerikaanse astroloog Richard Nolle.
In dat artikel definieerde Nolle een supermaan als het optreden wanneer de nieuwe of volle maan zich binnen een bepaald bereik van de aarde bevindt (binnen 90%) op zijn pad. Hij gaf echter geen uitleg over deze maatstaf, dus het blijft een opinie.
De beweging van de maan is al sinds de oudheid bekend. Onze voorouders hebben ontdekt dat de volle maan zich om de 29,5 dagen herhaalt. De oude mensen die de beweging van de maan nauwkeuriger bestudeerden, ontdekten dat de dagelijkse beweging van de maan achter de sterren niet gelijkmatig is; soms beweegt hij snel en soms langzaam.
Vandaag begrijpen we de regels die deze onregelmatigheid van de maan beïnvloeden. Volgens de derde wet van Kepler komt een object dat zich op een ovale baan bevindt sneller dichterbij perigee en langzamer bij apogeum. Dat wil zeggen, wanneer de maan zich in zijn dichtstbijzijnde punt (perigee) bevindt, beweegt hij sneller dan gemiddeld, en wanneer hij zich op grotere afstand (apogeum) bevindt, beweegt hij langzamer.
Astronomen noemen dit verschil in snelheid ‘anomalie’. De tijd die de maan nodig heeft om een volledige cyclus te voltooien, wordt een ‘anomalistische maand’ genoemd. Vele oude astronomen, van de Babylonische tot de Indiase traditionelen, waren zich bewust van deze variaties in de snelheid van de maan.
(De auteur, Dr. T.V. Venkateswaran, is professor aan het Indian Institute of Science Education and Research in Mohali.)
