In Afrika begint de periode van de harmattan. Weinig mensen weten wat dit bijzondere fenomeen inhoudt. De harmattan wekt al eeuwenlang ontzag bij de bewoners van West-Afrika. Dit weerfenomeen kan het dagelijkse ritme verstoren, de gezondheid beïnvloeden en hele steden stilleggen, maar blijft tegelijkertijd grotendeels onbekend buiten de regio. Wat schuilt er achter dit fenomeen dat zowel onrust als fascinatie oproept?
Binnenkort wordt de documentaire “Wanneer de Harmattan waait” in de bioscopen vertoond – een aangrijpende vertelling over de 25-jarige Barbara die in Accra, de hoofdstad van Ghana, woont. Als achtjarig kind werd ze gedwongen om te werken, net als duizenden kinderen in deze regio. Vandaag de dag is ze zelfverzekerd en sterk, maar haar moed verdwijnt in één klap wanneer de harmattan aan de horizon verschijnt. De titelwind wordt zowel een symbool als een reëel gevaar in de film. Wat is het precies en waarom roept het zulke sterke emoties op?
Wat is Harmattan en Wanneer Komt het Voor?
De harmattan verschijnt jaarlijks in West-Afrika, tussen eind november en half maart, wanneer een uitgestrekt gebied met hoge druk boven de centrale Sahara zich stabiliseert en de Intertropische Convergentiezone zich naar de Indische Oceaan verplaatst. De drukverschillen zorgen ervoor dat een uitzonderlijk droge en koele wind uit het noordoosten begint te waaien, die enorme hoeveelheden stof meebrengt – het is deze wind die het seizoen zijn naam geeft.
Terwijl de harmattan over de Sahara waait, tilt het kleine deeltjes zand en stof op, vaak zo klein als enkele micrometers, wat leidt tot een troebel en uniform luchtruim en ervoor zorgt dat het fenomeen zich over honderden kilometers uitbreidt. In regio’s zoals Ghana, Nigeria, Burkina Faso en Ivoorkust verliest de lucht zijn levendige kleuren: de zon schijnt door een melkachtige, dichte suspensie, en de horizon lijkt vervaagd, zelfs bij helder weer. Overdag kunnen de temperaturen oplopen tot 30-35°C, maar ’s avonds koelt de lucht snel af, en in delen van de Sahel kan de temperatuur zelfs dalen tot 9°C.
Tegelijkertijd daalt de luchtvochtigheid tot ongekende niveaus, vaak onder de 5%. Deze extreme droogte heeft geleid tot de bijnaam “dokterswind”: de koele en vochtloze aard onderscheiden het van de warme, benauwde lucht van de moesson. Het is belangrijk op te merken dat harmattan op zijn piek kan leiden tot de vorming van grote stofwolken en aanzienlijke zandgolven die over de steden trekken als een woestijnmist, waardoor het landschap en het dagelijkse leven van veel gemeenschappen veranderen.
Impact van de Harmattan op Mensen, Steden en het Klimaat
Wanneer de harmattan zijn volle kracht bereikt, zijn de effecten merkbaar in heel West-Afrika – van de gezondheid van de bewoners tot de werking van steden en de economische situatie in de regio. Stof dat door de wind wordt meegevoerd kan de zichtbaarheid tot enkele tientallen meters verlagen, wat regelmatig het luchtverkeer stillegt. Luchtvaartmaatschappijen in Nigeria, Ghana en Burkina Faso annuleren en omleiden vluchten, wat jaarlijks miljoenen dollars aan verliezen oplevert. Meteo-berichten worden dan ook een cruciaal onderdeel van de feest- en nieuwjaarskalender. Het stof in de lucht heeft echter vooral invloed op de gezondheid.
Onderzoeken van 2024 tonen aan dat blootstelling aan fijne deeltjes van Saharastof de sterfte onder zuigelingen en jonge kinderen verhoogt, en bij degenen die overleven, kunnen langdurige gevolgen voor het ademhalingssysteem optreden. Bij volwassenen leidt harmattan tot verergeringen van astma, terugkerende infecties van de bovenste luchtwegen, irritatie van de ogen en huid, en de uitzonderlijk lage luchtvochtigheid veroorzaakt neusbloedingen, gescheurde huid en uitdroging. De milieu-effecten zijn ook significant. De droge lucht droogt de vegetatie uit, wat leidt tot het overlijden van takken, een verhoogd risico op bosbranden en bodemdegradatie. Daarnaast verspreiden stofwolken zonnestraling, wat een kenmerkende mist creëert die dagenlang kan aanhouden, waardoor de landbouwproductie wordt beperkt en het leven van vee in gevaar komt.
Wetenschappers wijzen erop dat de toekomst van dit fenomeen mogelijk opnieuw wijziging kan ondergaan: prognoses wijzen op een afname van de stofemissies van de Sahara in de komende decennia. Hoewel dit een vermindering van de belasting voor de gezondheid van de bewoners met zich meebrengt, kan dit paradoxaal genoeg leiden tot een opwarming van de tropische Atlantische Oceaan, en in de gevolgen – vaker plaatsvinden van krachtige orkanen. Kortom, de harmattan blijft een fenomeen wiens impact moeilijk te kwantificeren is, want hoewel het invloed heeft op het dagelijkse leven van de bewoners van de regio, speelt het ook een rol in de mondiale klimaatsystemen.
