De Middellandse Zeeregio heeft een rijke en complexe tektonische geschiedenis. Deze regio ligt namelijk op de grens tussen verschillende lithosferische platen die al tientallen miljoenen jaren met elkaar in botsing komen.
Het moderne Mediterrane landschap is voornamelijk gevormd door de Alpen-orogenese. De vorming van deze grote bergketen begon ongeveer 90 miljoen jaar geleden, aan het einde van het Krijt. Op dat moment bestond de Middellandse Zee nog niet; in plaats daarvan strekte er zich een klein in ontwikkeling zijnde oceaan uit – de Alpiene Tethys – die echter op korte termijn zou verdwijnen door een ingrijpende herschikking van de tektonische platen.
Met het begin van de opening van de Noord-Atlantische Oceaan, begon een rotatie van de Afrikaanse plaat. In plaats van zich van de Europese plaat te verwijderen, kwam deze dichterbij. De kleine oceaan Tethys verdween in een subductiezone die deze nieuwe compressieve fase opvangde, totdat de Afrikaanse plaat uiteindelijk ongeveer 30 miljoen jaar geleden in botsing kwam met de Europese plaat. Dit was het moment waarop de eerste reliëfs van de Alpen langzaam begonnen te rijzen.
De Alpenlandschappen getuigen van de compressieve tektonische krachten die aan het werk zijn door de botsing tussen de Afrikaanse en Euraziatische platen.
Iberisch Schiereiland: een continentale blokkade die een lange reis heeft gemaakt!
Deze regio in Europa is echter niet de enige die te maken heeft met een belangrijke herschikking van het tektonische landschap. Ook aan de westkant van het continent vinden er aanzienlijke verschuivingen plaats. Voor de opening van de Atlantische Oceaan bestond de huidige westkust van Frankrijk niet; deze was verbonden met het Iberische blok dat het huidige Spanje en Portugal omvat.
Dit blok zal uiteindelijk loskomen van de Europese plaat tijdens de opening van de Noord-Atlantische Oceaan. Een tak van de oceanische rug zal zich langs de huidige continentale marge van Frankrijk uitbreiden, wat leidt tot de opening van de Golf van Biskaje.
De Iberische microplaat die zich vormen, begint een zuidwestelijke drift te ondergaan, waarbij een tegenwijzigingsbeweging wordt gevolgd. De druk van andere platen zal de microplaat ‘doorschuiven’ naar het oosten, zo’n 200 kilometer, totdat deze zijn huidige positie bereikt. De Alpen-orogenese, die het hele Middellandse Zeebekken beïnvloedt, zal het Iberische blok tegen Europa duwen, wat resulteert in de vorming van de Pyreneeën.
De verschillende elementen van het tektonische landschap zoals we dat nu kennen zijn nu in positie, maar dat betekent niet dat ze niet blijven evolueren! “Iedere jaar komen de Euraziatische en Afrikaanse platen 4 tot 6 mm dichterbij elkaar,” legt Asier Madarieta, een onderzoeker aan de Universiteit van het Baskenland, uit.
Het karakteriseren van deze evolutie is echter niet eenvoudig. “De grens tussen de platen aan de Atlantische Oceaankant en Algerije is zeer duidelijk, maar veel complexer aan de zuidkant van het Iberische schiereiland!” voegt de onderzoeker toe.
De Iberische Schiereiland draait nu in de andere richting!
De grens tussen de Afrikaanse plaat en de Iberische microplaat ligt ter hoogte van de Straat van Gibraltar, een zeer complexe vervormingszone die nog steeds slecht gekarakteriseerd is.
Om de mechanismen in deze regio aan de grens tussen Afrika en Europa te begrijpen, heeft een team van onderzoekers de spannings- en vervormingsvelden geanalyseerd met behulp van satellietgegevens en paleosismologie. Deze gegevens bevestigen dat het Iberisch schiereiland nu in een klokwijzerige rotatie beweegt! De oorzaak hiervan is dat Afrika direct op het Iberisch schiereiland duwt aan de westkant van de zeestraat, terwijl aan de oostzijde deze druk wordt geabsorbeerd door de korst van het Gibraltar-arc.
Deze nieuwe gegevens helpen bovendien om potentiële actieve breuken en seismische risico’s in de Pyreneeën beter te identificeren. De resultaten zijn gepubliceerd in het tijdschrift Gondwana Research.
