Een mogelijke ineenstorting van de oceaanstromingen die het noordelijk halfrond verwarmen, kan Europa eerder dan verwacht in een “kleine ijstijd” doen belanden. Dit is de conclusie van een studie gecoördineerd door vijf internationale klimaatonderzoeksinstellingen, gepubliceerd in het tijdschrift Environmental Research Letters.
Volgens het onderzoek kan de Atlantische Meridionale Overdracht Circulatie (AMOC), die ook de Golfstroom omvat, volledig instorten na het jaar 2100 als de uitstoot van broeikasgassen hoog blijft. De AMOC is cruciaal voor het behoud van een gematigd klimaat in Noordwest-Europa. Een eventuele ineenstorting zou niet alleen veel extremer winterweer in Europa veroorzaken, maar ook de vochtigheid die het continent bereikt verminderen, wat leidt tot droogte in de zomer en verschuivingen in tropische neerslagpatronen.
Te verwachten gevolgen zijn onder andere desertificatie in sommige gebieden en temperaturen die onder de -30 graden Celsius dalen in andere. In zijn laatste rapport, gepubliceerd vier jaar geleden, was het Intergouvernementeel Panel over Klimaatverandering (IPCC) nog “gematigd optimistisch” dat het systeem deze eeuw niet zou instorten.
Ondanks dit, wijst nieuw onderzoek, geleid door de Koninklijke Nederlandse Meteorologische Instituut, erop dat de circulatie in de Noord-Atlantische Oceaan tot het einde van de eeuw drastisch zal afnemen, en het kritische punt al in de komende decennia kan worden bereikt.
De simulaties uitgevoerd in de studie toonden aan dat het keerpunt in de belangrijke zeeën van de Noord-Atlantische Oceaan vaak al in de komende decennia kan optreden, wat zeer zorgwekkend is, aldus Stefan Rahmstorf, hoofd van de afdeling Aardse Systeem Analyse van het PIK en co-auteur van de studie.
Na het keerpunt wordt de uitschakeling van de AMOC onvermijdelijk door een terugkoppelmechanisme. De warmte die door de Noord-Atlantische Oceaan wordt afgegeven, daalt dan tot minder dan 20% van de huidige waarde, en in sommige modellen bijna tot nul.
Sybren Drijfhout, hoofdonderzoeker van de studie, legt uit dat, in alle geanalyseerde scenario’s van hoge emissies, een volledige uitputting van het oceaansysteem na 2100 onvermijdelijk is, aangezien dit al kan plaatsvinden binnen 50 jaar na het keerpunt. “Dit laat zien dat het risico op instorting ernstiger is dan veel mensen denken,” voegt hij toe.
De AMOC is een van de belangrijkste oceaanstroomsystemen op de planeet, omdat het warmte transporteert en het klimaat reguleert. Het fungeert als een klimaatmotor die warme water uit de tropen naar de Noord-Atlantische wateren vervoert, terwijl het koude water op grote diepten terugvoert zoals een “vervoersband” van warmte.
Met de stijgende wereldtemperaturen door broeikasgasuitstoot, is de oceaan niet meer in staat om de warmte die door de stromingen wordt getransporteerd tijdens de winter efficiënt af te voeren, omdat de atmosfeer niet meer koud genoeg is.
Dit begint de menging van oceaanwateren te verzwakken: het zeeoppervlak blijft warmer en lichter, waardoor het minder geneigd is om te zinken en zich te mengen met diepere wateren. Dit verzwakt de AMOC en leidt tot minder warm en zout water dat naar het noorden stroomt.
Een andere factor die het probleem aan het einde van de eeuw kan verergeren, is het smelten van ijs door atmosferische opwarming, wat leidt tot minder zoute en dus minder dichte wateren in de Noord-Atlantische Oceaan. Dit resulteert in een verdere verzwakking van de AMOC.
Volgens een later rapport, gepubliceerd door de Universiteit van Exeter, zou de ineenstorting van de AMOC het noordwesten van Europa in een “kleine ijstijd” kunnen duwen, waarbij winterzeewater het Noordzee bedekt en temperaturen tot -30 graden Celsius in Schotland zouden kunnen dalen.
De gevolgen van een dergelijke ineenstorting zouden niet alleen Europa treffen. Landen in Afrika en Zuid-Amerika zouden ook beïnvloed worden, omdat de Noord-Atlantische stroom de neerslagpatronen wereldwijd zou destabiliseren.
