De wereldklimaatconferentie staat in het teken van het beheersen van de opwarming van de aarde. Als we hierin niet slagen, kunnen sommige gebieden permanent beschadigd raken, zoals de koraalriffen. Dit staat beschreven in het Global Tipping Points Report.
Wereldwijd heeft de concentratie van het broeikasgas kooldioxide in de atmosfeer dit jaar weer records gebroken. De niveaus zijn momenteel zo hoog als in meer dan 800.000 jaar en blijven snel stijgen. “We hebben nog nooit zo’n sterke stijging van de concentratie kooldioxide gezien. De stijging bedroeg 3,5 deeltjes per miljoen. Dit is de grootste stijging sinds we metingen hebben, die zijn begonnen op de Mauna Loa-vulkaan op Hawaii in 1957”, zegt Oksana Tarsova, climatoloog bij de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) in Genève.
De drempel van 1,5 graden overschreden
Volgens de WMO zal 2025 het derde of tweede warmste jaar zijn sinds het begin van de registraties. Tegen het einde van het jaar zal de mondiale opwarming naar verwachting net onder de 1,5 graden liggen. Als het klimaatbeleid niet aanzienlijk wordt versterkt, kunnen de temperaturen tegen 2100 echter met 2,8 graden stijgen ten opzichte van de pre-industriële tijd.
De in Parijs in 2015 vastgestelde limiet van minder dan anderhalve graad zal naar verwachting niet gehaald worden, beweert de UN-secretaris-generaal António Guterres: “Één ding is zeker: we zullen niet in staat zijn om de wereldwijde opwarming de komende jaren onder de 1,5 graden te houden. Het overschrijden van dit doel is onvermijdelijk.” Dit betekent niet dat de toename niet ooit weer kan afnemen, maar in eerste instantie zullen de waarden waarschijnlijk de 1,5 graden overschrijden. Een van de gevolgen: toenemende en moeilijk te berekenen instabiliteiten in het aarde-systeem.
Kip-punten in het aarde-systeem
Tijdens de wereldklimaatconferentie behandelt de Frankfurter klimaatonderzoeker Nico Wunderling samen met anderen een recente studie die aantoont dat sommige ontwikkelingen in het aarde-systeem niet meer omkeerbaar kunnen zijn. “Doordat we nu anderhalve graad zullen overschrijden, brengen we cruciale kip-punten van het aarde-systeem in gevaar. Dit betreft bijvoorbeeld het Amazone regenwoud, de Golfstroom als onderdeel van de atlantische circulatie of de ijskappen op Groenland en Antarctica”, zegt hij.
Koraalriffen niet te redden
Voor veel koraalriffen is het waarschijnlijk al te laat. Het Kip-punten-rapport stelt dat 1,2 graden opwarming de grens is die de gevoelige riffen nog kunnen verdragen. Maar de mondiale temperaturen liggen nu al boven deze grens. Afhankelijk van hoe warm het nog wordt, zullen tussen de 75 en 99 procent van de koralen uitsterven.
Dit zou een extreme afname van de biodiversiteit in de oceanen betekenen en een levensbedreigend probleem voor miljoenen mensen, vooral in armere landen in de tropen. Intacte riffen fungeren als natuurlijke barrières tegen stormen en erosie, en de visserij en toerisme bieden levensonderhoud.
Zoet water verzwakt Golfstroom
Een ander probleem zijn de wereldwijd snel smeltende gletsjers, vooral de enorme gebieden in de Arctis en Groenland. Als het Groenlandse ijs volledig smelt, zou de zeespiegel met zeven meter stijgen. Hoewel dit lang kan duren, verdunnen de enorme hoeveelheden zoet water van het smeltwater al het zoute water in de Atlantische Oceaan. Dit heeft gevolgen: het water daalt niet meer zo sterk, belangrijke stromingen zoals de Midden-Atlantische Circulatie (AMOC), waartoe de Golfstroom behoort, verzwakken en zouden op een dag volledig kunnen uitdoven.
Een ineenstorting van de zee-stromingen is veel waarschijnlijker dan eerder werd aangenomen, zegt fysicus Stefan Rahmstorf van het Potsdam Instituut voor Klimaatimpactonderzoek. Klimaatonderzoekers uit Nederland, Groot-Brittannië en Duitsland hebben een studie gepubliceerd waarin ze berekenen dat de stroming in de komende tien tot twintig jaar zo ver verzwakt kan zijn dat het proces onomkeerbaar wordt – en dat veel eerder dan de volledige ineenstorting van de zee-circulatie in de komende eeuw.
Regenwoud in groot gevaar
Een andere mogelijke kip-punt in het aarde-systeem zijn de – nog – uitgestrekte bossen van het Amazonegebied. Hoewel de ontbossingspercentages dit jaar zo laag zijn als zelden, ontbreekt er al ongeveer 18 procent van het oerwoud. Binnenkort kan een kip-punt worden bereikt waarbij ook het nog intacte regenwoud in gevaar komt.
Het regenwoud heeft een sterk gesloten waterkringloop. Het meeste regenwater verdampt, vormt wolken en valt weer als regen. Maar als de gekapte gebieden te groot zijn, valt deze kringloop uiteen, weet Wunderling: “Bij het Amazone regenwoud werken wereldwijde opwarming en ontbossing samen. De nieuwste onderzoeken in het Global Tipping Points Report hebben aangetoond dat 20 tot 25 procent van de ontbossing in het Amazone regenwoud, samen met 1,5 tot 2,0 graden – misschien met wat geluk 2,5 graden – kan leiden tot grootschalige veranderingen.”
Emissies terug naar nul
In plaats van gesloten regenwoud zou er na het overschrijden van de kip-punt misschien een savanne of steppeachtige woestenij ontstaan, maar dat weet niemand. Het staat vast: het zou het einde betekenen van het – nog – grootste tropische regenwoud ter wereld.
Om te voorkomen dat dit gebeurt, roept Nico Wunderling, net als vele andere klimaatwetenschappers, op: “We moeten ervoor zorgen dat we zo snel mogelijk de emissies op nul krijgen en vervolgens zelfs negatief worden. Dit betekent dat we de overschrijding van 1,5 graden tegen het einde van de eeuw weer moeten terugbrengen tot onder de 1,5 graden.” Dit zou misschien nog net op tijd zijn om rampen van ongekende omvang te voorkomen door het overschrijden van kip-punten.
