De nacht van morgen, donderdag 4 december, zal niet onopgemerkt blijven voor iedereen die naar de lucht kijkt. De laatste volle maan van het jaar sluit de astronomische kalender af met een gebeurtenis die zich waarschijnlijk decennia lang niet meer zal herhalen.
Internationale astronomische diensten hebben al aangekondigd dat de volle maan van december, ook wel de Koude Maan genoemd op het noordelijk halfrond, de meest extreme supermaan van de periode 2024-2025 zal zijn, en de laatste van dit soort tot 2042.
De omvang van het fenomeen combineert drie factoren die zelden samengaan: een zeer nabij perigeum, een ongebruikelijke helderheid en een extreme positie binnen de 18,6-jarige maancyclus, bekend als de standstill.
Wanneer de supermaan van december te bekijken
De satelliet bereikt zijn volle toestand op donderdag 4 december om 23:14 GMT. Echter, men kan ook vandaag al genieten van de maan, die bijna volledig zichtbaar zal zijn vanaf deze nacht tot en met vrijdag.
In Argentinië zal de maan laag aan de horizon verschijnen, met gouden of roestbruine tinten door atmosferische refractie, en zal door de maanillusie een grotere zichtbare omvang hebben dan gebruikelijk.
In het noordelijk halfrond daarentegen, zal de maan hoog aan de lucht staan en langer zichtbaar zijn, een contrast dat voortkomt uit de hemelmechanica aan het einde van het maanjaar.
De aantrekkingskracht van deze maan beperkt zich niet tot casual observatie. De atmosferische omstandigheden en de samenvalling van volle maan en perigeum bieden een uitzonderlijke gelegenheid voor astrofotografen. De maan zal zich op een afstand van 357.219 kilometer bevinden, wat de zichtbare grootte met ongeveer 8 procent zal vergroten en de helderheid met ongeveer 16 procent zal verhogen.
Een supermaan die lange cycli en extreme posities combineert
De verklaring voor dit “extreme” karakter komt voort uit een proces dat buiten de academische astronomie weinig bekend is. De maanbaan is niet alleen ovaal, maar ook hellend en onderworpen aan langetermijnbewegingen die de maximale en minimale hoogte van de maan aan de lucht aanpassingen.
Elke 18,6 jaar vindt er een standstill plaats, een cyclus die zijn breedste posities naar het noorden en zuiden markeert. Tijdens 2024 en 2025 zal er een grotere standstill plaatsvinden, de fase waarin de declinaties van de maan meer uitgesproken worden.
In dit kader verschijnt de volle maan van december 2025 op het meest extreme punt van de cyclus: haar positie zal het hoogste van het jaar zijn op het noordelijk halfrond en het laagste op het zuidelijk halfrond. Dit verschil is niet lokaal, maar is het resultaat van de orbitaal ballet van de aarde, maan en zon die hoeken en trajecten aanpassingen.
Daarom markeert december 2025 een tijdslimiet. De volgende volle maan met een vergelijkbare configuratie zal pas in 2042 plaatsvinden, wanneer de standstill de satelliet opnieuw in extreme posities plaatst, samen met een zeer nabij perigeum. Tot die tijd zullen er supermanen zijn, maar geen enkele zal deze combinatie van hoogte, helderheid, nabijheid en synchronisatie met de 18,6-jarige cyclus bieden.
Een geschiedenis vol traditie en wetenschap
Al eeuwenlang krijgen volle manen namen die zijn gekoppeld aan seizoensgebonden fenomenen of activiteiten van inheemse bevolkingsgroepen. December is daarop geen uitzondering. De volken op het noordelijk halfrond hebben de komst geregistreerd als de Maan van de Lange Nacht, de Maan voor Yule of de Koude Maan, een naam die is voortgekomen uit de verbinding tussen deze maanfase en het begin van de koudere temperaturen.
In Noord-Amerika werden uitdrukkingen gebruikt zoals “Maan van de Barsten Bomen” die het gekraak van bevroren takken oproepen. Andere groepen hebben het herkend als “Maan wanneer de Herten hun Hoorns Verliezen” of “Maan van de Wintermaker”. Elke naam bevatte een fragment van de natuurlijke kalender die het agrarische en sociale leven leidde.
Moderne wetenschap heeft een duidelijke verklaring gevonden voor de hoge positie van de Koude Maan op het noordelijk halfrond. De zon bereikt zijn laagste punt van het jaar tijdens de winterzonnewende op 21 december, waardoor de volle maan — exact aan de opgaande kant van de lucht — op het hoogste punt komt te staan. Dit contrast vergroot het visuele effect van de satelliet, die hoger komt te staan dan op enig ander moment van het jaar.
Voor degenen die de maan vanaf zuidelijke breedtegraden observeren, zullen ze het tegenovergestelde effect zien. De satelliet blijft dicht bij de horizon, waar de atmosfeer het licht filtert en roestige of oranje tinten produceert. Deze kleurverandering is geen echte variatie in het maanoppervlak, maar het resultaat van de interactie tussen het licht en de luchtlagen die het doorkruist en leidt tot een schijnbare grotere en warmere schijf.
De Koude Maan van 2025 zal herinneren dat zelfs frequent voorkomende evenementen zoals een volle maan transformeren wanneer lange cycli, extreme posities en minimale afstanden samenvallen. De nachtelijke lucht zal een scenario onthullen dat zich niet eerder zal herhalen tot bijna twee decennia later. Het ligt aan degenen die het observeren om te profiteren van een nacht die wetenschap, traditie en een schoonheid die nooit onopgemerkt blijft, verbindt.
