De kometa 3I/Atlas blijft ons verbazen. Recentelijk is ontdekt dat dit object straling uitzendt die zich verspreidt over een gebied van 400.000 km rondom de kern van de kometa.
Kometen in ons zonnestelsel kunnen in röntgenstralen schijnen; dit fenomeen werd voor het eerst ontdekt in 1996 bij de kometa Hyakutake. Dit gebeurt door een vrij exotisch verschijnsel: wanneer het gas rond de kometa in botsing komt met geladen deeltjes van de zon, vindt er een zogenaamde ‘charge-exchange’ reactie plaats, die kenmerkende röntgenstraling vrijgeeft. Dit is kosmisch neon, dat oplicht waar de ijzige kern van de kometa begint te verdampen onder invloed van het zonlicht.
Bij interstellaire gasten is de situatie echter anders. Ondanks eerdere pogingen bij de eerste twee objecten die ons zonnestelsel bezochten, is er nooit röntgenstraling bij hen gedetecteerd. Betekent dit dat kometen van buiten ons zonnestelsel anders zijn samengesteld? Zijn andere systemen zo anders dan het onze? Deze vraag heeft astronomen jarenlang beziggehouden.
Jacht op Straling
De Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA heeft de ontdekking van röntgenstraling van kometa 3I/Atlas bekendgemaakt. Het uitvoeren van dergelijk onderzoek was een aanzienlijke organisatorische en technologische uitdaging. De Japanse satelliet XRISM (X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission) speelde hierbij een cruciale rol.
Deze taak was gecompliceerd, omdat kometen het felst schijnen wanneer ze dicht bij de zon zijn (in perihelium), en de delicate instrumenten van de satelliet kunnen niet direct naar onze ster kijken; ze moeten een veilige afstand van minimaal 60 graden aanhouden. Men moest wachten tot kometa 3I/Atlas in het juiste venster zou zijn.
Deze kans deed zich eind november voor. Tussen 26 en 28 november 2025 richtte XRISM zich op een punt in het sterrenbeeld Maagd. Het was een ware dans op de omloopbaan. Kometa 3I/Atlas bewoog zich tegen de achtergrond van sterren, waardoor de satelliet zijn positie maar liefst 14 keer moest corrigeren, gemiddeld eens per drie uur, om de snel bewegende gast in het midden van het gezichtsveld van zijn telescoop Xtend te houden.
Een Delicate, maar Duidelijke Glans
De inspanning loonde zich, hoewel de resultaten nog steeds onderwerp van vurige discussies zijn. Na het samenstellen van beelden en een totale effectieve blootstelling van 17 uur, verscheen er een zwakke, maar duidelijke glans voor de ogen van de wetenschappers.
Een eerste analyse van de gegevens, die snel werden gepubliceerd in het tijdschrift The Astronomer’s Telegram, onthulde een röntgenachtige gloed die zich uitstrekt over ongeveer 5 boogminuten rond de kern van de kometa. Om dit in menselijke maten te vertalen, spreken we over een wolk met een straal van 400.000 km – de afstand van de aarde tot de maan. Zo’n uitgestrekt gebied van emissie is niet gemakkelijk te verklaren door een gewone onscherpte of optische fouten. Er gebeurt echt iets bijzonders.
Alles wijst erop dat we getuige zijn van een fenomeen dat ‘charge-exchange’ wordt genoemd. IJs op het oppervlak van de kometa verandert door de warmte in gas en creëert een wolk rond de kern. Wanneer deze wolk wordt geraakt door de zonnewind – een stroom geladen deeltjes die van de zon afkomen – komen er heftige reacties op gang, waarvan röntgenstraling het neveneffect is.
De componenten van de röntgenstraling zijn waarschijnlijk gerelateerd aan koolstof, stikstof en zuurstof, en verschijnen op een manier die niet kan worden verklaard door gewone achtergrondemissie, zoals het röntgenstraling van sterrenstelsels of de emissie van de aardse atmosfeer. Dit vormt een belangrijke aanwijzing dat de waargenomen emissie mogelijk inderdaad voortkomt uit charge-exchange interacties tussen het kometengas en de zonnewind, zoals JAXA heeft aangekondigd.
In Afwachting van Meer
Dit is echter nog maar het begin. De eerste resultaten van de Japanse satelliet vormen de basis voor andere observatoria. Hierdoor kunnen we in de komende maanden leren waaruit de materie in andere planetenstelsels precies bestaat, zonder onze positie in de baan van de aarde te verlaten.
Als de vermoedens over de chemische samenstelling van de gasachtige omhulsel van de kometa bevestigd worden, krijgen we onschatbare inzichten in hoe planeten rond andere sterren ontstaan. We wachten op verdere rapporten, want dit kosmische spektakel gaat nog steeds door!
