Nijmeegse hersenonderzoekers, René Aquarius en Kim Wever, deden een ongewone ontdekking tijdens hun poging om recent dieronderzoek naar subarachnoïdale hersenbloedingen samen te vatten. Wat begon als een routineonderzoek, veranderde al snel in een onthulling van fraude en bedrog binnen het wetenschappelijk milieu. ‘Op dat moment wisten we: dit is foute boel,’ aldus Aquarius.
Het duo, verbonden aan het Radboud UMC in Nijmegen, vond niet de verwachte vijftig of zestig studies, maar liefst zeshonderd artikelen, voornamelijk afkomstig uit China. Aanvankelijk waren ze verrast door de hoeveelheid onderzoek op dit gebied. Maar al snel kwam de twijfel: waarom werden veel behandelingen slechts één keer getest? ‘Dat is toch wel erg vreemd,’ merkte Wever op.
Naarmate ze verder graven, ontdekten ze dat de resultaten uit de papers bijna zonder uitzondering positief waren. Dit wekte hun argwaan en bracht hen op het spoor van Elisabeth Bik, een wetenschapper die bekendstaat om haar vermogen om wetenschappelijke fraude te detecteren.
Met behulp van studenten bekeken ze een subset van de artikelen en ontdekten al snel meerdere western-blot afbeeldingen die waren gekopieerd of gemanipuleerd. ‘Al binnen vijf minuten hadden we beet. Dit was een willekeurige steekproef uit die artikelen,’ vertelde Wever, zichtbaar geschokt door hun bevindingen.
De situatie bleek ernstiger dan ze aanvankelijk dachten. Naast de western-blot afbeeldingen ontdekten ze ook histologische foto’s die waren gekopieerd, gedraaid, of op een zodanige manier waren gepresenteerd dat dit een ander beeld gaf dan het juiste. ‘Dan weet je dat er echt iets goed mis is,’ voegde Wever toe.
De auteurs die achter deze frauduleuze praktijken zitten, lijken hun foto’s meerdere keren te recyclen of hebben mogelijk artikelen gekocht van zogenaamde ‘paper mills’. Dit zijn bedrijven die nep-wetenschappelijke manuscripten fabriceren en aanbieden voor een prijs. De redenen voor deze fraude zijn divers, maar kunnen vaak worden teruggeleid naar druk om te publiceren, vooral in landen waar publicatie een vereiste is voor een medische carrière.
In totaal hebben Aquarius en Wever maar liefst 243 artikelen met verdachte afbeeldingen geïdentificeerd, maar de helft van de iceberg is waarschijnlijk nog niet aan het licht gekomen, zo geven ze aan. ‘De uitgevers reageren vaak laks. Slechts een derde van de probleemartikelen is sinds 2023 teruggetrokken of gecorrigeerd,’ zegt Wever frustrerend.
Voor onderzoekers als Aquarius en Wever is het een schokkende realiteit, maar ze blijven hoopvol. ‘We zijn alleen maar begonnen,’ zegt Aquarius, die inmiddels zo’n vijftienhonderd verdachte publicaties heeft gevonden en samenwerkt met andere ‘science detectives’. ‘Onderzoekers moeten anders worden beoordeeld, niet alleen op snelheid van publicatie, maar ook op maatschappelijke impact,’ benadrukt Wever.
De ontdekking van deze grootschalige fraude roept vragen op over de integriteit van het wetenschappelijk onderzoek. Maar volgens Aquarius en Wever is het belangrijk om een genuanceerd beeld te behouden. ‘Er zijn altijd misstanden, maar dat betekent niet dat de wetenschap niets waard is,’ zegt hij.
