Heb je je ooit afgevraagd waarom sommige momenten een leven lang bij ons blijven, terwijl andere binnen enkele minuten vervagen? Waarom herinneren we ons intense emoties, maar vergeten we waar we onze sleutels hebben neergelegd? Onze hersenen filteren, verzamelen en herschrijven constant informatie – als een levend, veranderend archief. Neurocognitieve wetenschap onthult dat geheugen geen passieve ‘opslagplaats’ is, maar een voortdurend werkend, dynamisch proces.
Verschillende soorten geheugen
Dr. Karolina Armonaitė, neurowetenschapper aan de Faculteit Wiskunde en Natuurkunde van de Kaunas Technologische Universiteit, legt uit dat geheugen in verschillende types kan worden onderverdeeld, maar dat er doorgaans twee hoofdtypen zijn: werkgeheugen (korte termijn) en lange termijn geheugen.
“Werkgeheugen stelt ons in staat informatie tijdelijk vast te houden en te verwerken – bijvoorbeeld, het onthouden van een telefoonnummer of een eenmalige pincode terwijl we een bepaalde actie uitvoeren. Dit kan worden vergeleken met het RAM-geheugen van een computer, dat wordt gebruikt voor tijdelijke operaties en berekeningen – informatie wordt hier alleen opgeslagen zolang deze nodig is,” zegt ze.
Aan de andere kant is lange termijn geheugen niet eenvoudigweg te vergelijken met de harde schijf van een computer waar we documenten opslaan. In biologische systemen zijn herinneringen dynamisch; ze veranderen afhankelijk van de betekenis die we aan een situatie toekennen, de emotionele context, en of we actieve deelnemers of slechts toeschouwers zijn.
Dynamische processen in het geheugen
Bij het vormen van een herinnering vinden er ingewikkelde neuronale processen in de hersenen plaats. De neurowetenschapper legt uit dat hersenen zijn opgebouwd uit zenuwcellen – neuronen – die met elkaar verbonden netwerken vormen. Deze netwerken zijn voortdurend actief, ondersteund door chemische en elektrische signalen die informatie coderen die van de omgeving komt of voortkomt uit interne, genetisch geprogrammeerde processen.
“Wanneer we een nieuwe stimulus ontvangen – een informatiestroom uit de omgeving, bijvoorbeeld het zien van een bepaalde afbeelding – wordt deze informatie eerst verwerkt in de occipitale cortex (het gebied voor visuele verwerking). Vervolgens wordt de prefrontale cortex betrokken, die samenhangt met het werkgeheugen en nodig is voor de analyse van deze afbeelding. Als we geen betekenis aan de afbeelding toekennen, worden er geen sterke nieuwe verbindingen gevormd in de neuronale netwerken die betrokken zijn bij de verwerking ervan, waardoor de afbeelding waarschijnlijk slechts kort in ons geheugen blijft,” legt ze uit.
Als de afbeelding echter een emotie oproept – positief of negatief, nieuw, onverwacht of als we er veel aandacht aan besteden – worden er meer hersengebieden geactiveerd, inclusief de hippocampus, belangrijk voor de vorming en consolidering van lange termijn geheugen. Als deze afbeelding later in ons hoofd wordt herhaald, wordt hetzelfde neuronale netwerk dat het heeft gecodeerd geactiveerd. Tijdens dit proces vormen zich nieuwe synapsen (neurale verbindingen) en geheugenengrammen – neuronale ketens die de herinnering bewaren. Hun activatie stelt ons later in staat deze herinnering te reconstrueren. Met andere woorden, wanneer we als we proberen een specifieke afbeelding te herinneren, wordt precies die neurale keten (engram) geactiveerd die deze heeft gecodeerd.
De rol van slaap in geheugenconsolidatie
Slaap, volgens de neurowetenschapper, speelt een cruciale rol bij de consolidatie van geheugen. Vooral de slow-wave sleep (SWS) fase is belangrijk, waarin pas gevormde neuronale netwerken opnieuw worden geactiveerd om de verbindingen tussen neuronen te versterken.
“Later, in de REM-slaapfase, worden deze netwerken ‘gereorganiseerd’ – nieuw verworven informatie wordt geïntegreerd met eerder opgedane ervaringen, wat leidt tot stabielere lange termijn geheugensporen. Daarom merken we vaak dat informatie die we ’s avonds leren en meteen daarna slapen, de volgende ochtend gemakkelijker kan worden herinnerd. Dit komt omdat de hersenen actief opnieuw organiseren, versterken en nieuwe herinneringen integreren met al bestaande informatie terwijl we rusten,” aldus de wetenschapper.
Slaaptekort verstoort dit proces en kan leiden tot een sterk verminderde capaciteit om nieuwe informatie op te slaan. Dit is vooral het geval wanneer we voor het slapen gaan te veel tijd achter een scherm doorbrengen, wat de productie van melatonine, het hormoon dat slaap reguleert, remt.
Conclusie
Geheugen is een dynamisch proces waarbij neuronale verbindingen voortdurend herschikt worden, afhankelijk van onze ervaringen, emoties, en aandacht. Hoewel we niet precies kunnen zeggen of een bepaalde situatie een herinnering zal worden, kunnen we aannemen dat als deze nieuw, emotioneel geladen of herhaald is, de hippocampus zal bijdragen aan het versterken en behouden van de gevormde neuronale ketens in ons lange termijn geheugen.
