De geologie van het zuidoosten van Spanje heeft een fascinerend fenomeen onthuld dat de complexiteit van de aarddynamiek op het Iberisch schiereiland benadrukt. Volgens een recent onderzoek onder leiding van de onderzoeker Asier Madarieta van de Universiteit van het Baskenland, ondervinden de provincies Almería, Granada, Málaga en Murcia een langzame maar constante draai in tegen de klok in, en komen ze geleidelijk dichter bij Afrika.
Deze beweging is geen toeval, maar het directe resultaat van de botsing tussen de Afrikaanse en Euraziatische tectonische platen, die met een snelheid van tussen de vier en zes millimeter per jaar samenkomen. Hoewel dit cijfer op het eerste gezicht onbelangrijk lijkt, genereert het door de eeuwen heen een immense energie die zich vertaalt in vervormingen van de aardkorst met zichtbare gevolgen op het oppervlak en het seismisch gedrag van de regio.
De provincies in Andalusië die tegen de klok in vervormen
De studie, gepubliceerd in het tijdschrift Gondwana Research, benadrukt dat de grens tussen deze platen diffuus en complex is, in tegenstelling tot andere delen van de wereld waar de tectonische grenzen duidelijker zijn. Deze verspreiding van de vervorming heeft directe gevolgen voor de configuratie van de Betische bergketens en de mediterrane kust van Andalusië en Murcia.
De verklaring van deze tegen de klok in draaiing ligt in de Straat van Gibraltar, wiens boog fungeert als een hefboom die de laterale druk van de Afrikaanse plaat op Iberia versterkt. Dit zorgt ervoor dat het blok van het zuidoosten van het schiereiland begint te draaien, wat torsie in de aardkorst genereert en deze provincies in een cirkelvormig patroon verplaatst dat door satellieten sinds 1999 nauwkeurig is geregistreerd.
«De Euraziatische en Afrikaanse platen komen elk jaar tussen de vier en zes millimeter dichterbij», herinnert Asier Madarieta zich, en voegt eraan toe dat «de grens tussen de platen rondom de Atlantische Oceaan en Algerije zeer duidelijk is, terwijl deze in het zuiden van het Iberisch schiereiland veel diffuus en complexer is». Bovendien legt hij uit dat «we tot nu toe niet precies wisten hoe die grens eruitzag in die omgeving, en de geodynamische processen die plaatsvinden zijn onderwerp van debat», hoewel door de inzet van geopositie-sensoren en gegevens verkregen uit recente satellieten en aardbevingen, men heeft kunnen observeren «hoe de corticalen vervorming en de oppervlaktelijke vervorming in het westelijke Middellandse Zeegebied zich verhouden tot de grens tussen de twee platen.
Regionale geodynamica
De tegen de klok in vervorming van Almería, Granada, Málaga en Murcia heeft belangrijke implicaties voor het begrip van de regionale geodynamica. De bewegingen worden gemeten in miljoenen jaren, dus de huidige gegevens vertegenwoordigen slechts een beperkte kijk op de geologische evolutie van de regio.
Echter, de combinatie van seismische en satellietinformatie maakt het mogelijk om betrouwbaardere voorspellingen te doen over hoe het reliëf van het zuidoosten van Spanje zich zal ontwikkelen. De belangrijkste motor van deze draaiing ligt in de interactie van platen en in de spanningsvelden die worden gegenereerd door de Alboran-zee, die naar het westen duwt en de lokale geologische structuren verdraait.
Het onderzoek benadrukt dat, hoewel de bewegingen extreem langzaam zijn, ze cumulatieve impact hebben. Elk millimeter jaarlijkse verschuiving draagt bij aan de spanning in de aardkorst, die door de eeuwen heen kan leiden tot aardbevingen en opmerkelijke vervormingen op het oppervlak. De getroffen provincies, gelegen in de meest actieve wrijvingszone van het zuidoosten, staan constant onder stress, wat een rigorieuze monitoring vereist door middel van geolocatie-technologieën en satellietmonitoring.
Ten slotte benadrukt Madarieta het belang van de onderzeese bergketen van de Straat van Gibraltar, en wijst erop dat «oostelijk van de Straat van Gibraltar de korst van de boog de vervorming absorbeert die wordt veroorzaakt door de botsing tussen Eurasia en Afrika, waardoor de spanningen niet naar Iberia kunnen worden overgedragen», terwijl «ten westen van de smalle doorgang directe botsing tussen de platen plaatsvindt en we denken dat dit de spanningen kan beïnvloeden die naar het zuidwesten van Iberia worden overgedragen, door Iberia vanuit het zuidwesten te duwen en het tegen de klok in te laten draaien». Hij erkent verder dat «deze gegevens slechts een klein venster bieden op de geologische evolutie», maar sluit stellig af dat «het feit is dat Iberia zal botsen met Marokko, maar dat dit miljoenen jaren zal duren.
Het zuidoosten van Spanje, met zijn tegen de klok in draaiing, wordt een natuurlijk laboratorium voor het bestuderen van de interactie van platen, de vervorming van de korst en de generatie van seismische risico’s. Kortom, de tegen de klok in draaiing van Almería, Granada, Málaga en Murcia is een venster op de interne werking van de planeet, een blijk van hoe plaatdynamiek, spanningsvelden en actieve breuken het landschap voortdurend vormgeven, en een herinnering dat de aarde in constante transformatie verkeert.
